Người Việt đang phải "ăn chì" hàng ngày từ những nguồn nào?

Bệnh nhiễm độc chì được phát hiện từ khoảng 2000 năm trước CN. Ở La Mã cổ đại, bệnh gút phổ biến trong giới quý tộc được coi là liên quan đến nhiễm độc chì.

Cho đến tận thế kỷ 21, nhiễm độc chì vẫn là vấn đề tiềm ẩn lớn về sức khỏe cộng đồng. Thế nhưng, vấn đề này lại chưa nhận được sự quan tâm, chú ý thích đáng của người dân cũng như các cơ quan quản lý ở nhiều nước.

Nhiễm chì trong không khí, đất nông nghiệp, nguồn nước, thực phẩm… dẫn đến bệnh nhiễm độc chì là một giá đắt mà các thế hệ tương lai có thể sẽ phải hứng chịu.

Chì phá hủy các nhóm chức thiol (SH) trong các protein, làm bất hoạt các enzyme, dẫn đến rối loạn các cơ quan và chức năng trong cơ thể, các chứng bệnh thiếu máu, suy thận, vô sinh, chậm phát triển trí lực, tính tình hung hãn…

Trẻ nhỏ và bào thai bị chì tác độc mạnh hơn người trưởng thành. Ở trẻ em, trong khoảng nhiễm chì từ 5 đến 35 microgram trên 100mL máu (5-35 mcg/dL), thì cứ mỗi 1 microgram (1 phần triệu của 1 gram) chì tăng thêm sẽ tương ứng với chỉ số IQ (chỉ số thông minh) giảm đi 2-4 điểm.

Đặc biệt, khác với những kim loại nặng khác như thủy ngân, các nhà khoa học không xác định được liều nhiễm chì tối thiểu là bao nhiêu thì hoàn toàn vô hại! [Lead poisoning, Wikipedia tiếng Anh].

Năm 2013, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Chương trình Môi trường LHQ (UNEP) đưa ra sáng kiến tuần hành động phòng chống nhiễm độc chì nhưng chỉ có 35 nước tham gia. Việt Nam vẫn chưa tham gia chương trình này.

Vậy thì người Việt Nam chúng ta đang hàng ngày "ăn chì" từ những nguồn nào?

Chì có mặt trong 1 loại bột hóa chất màu trắng không rõ nguồn gốc, được các quán phở hám lờibất chấp sức khỏe người tiêu dùng sử dụng chúng để hầm xương nhanh hơn, nước phở ngọt hơn mà lại đỡ tiền đun nấu.

Chì cũng từng được tìm thấy trong một số loại "thảo dược", "thuốc cam", "thuốc bổ"… Ví dụ điển hình: trong vài tháng cuối năm 2011, Trung tâm Chống độc BV Bạch Mai tiếp nhận 130 trường hợp nhiễm độc chì như vậy thì có đến 94% là trẻ em. Báo Vietnamnet ngày 19/4/2012 đã công bố một thông tin chấn động: Kiểm tra mẫu: 98% mẫu thuốc cam chứa chì cao.

Có một "làng nghề" ở Hưng Yên chuyên thu gom pin cũ để tái chế chì. Tỷ lệ trẻ nhỏ được phát hiện nhiễm chì lên đến 97% trong đó khoảng 1/3 phải điều trị khẩn cấp. Trong số này có nhiều trẻ mà gia đình không làm nghề tái chế chì (theo Báo Người Lao Động, 21/5/2015).

Điều trị thải độc chì cho mỗi bệnh nhân cần 16 đợt, kéo dài trong 2 năm, tốn khoảng 240 triệu đồng. Nếu nhân lên con số 250 trẻ nhỏ trong làng này phải điều trị, rồi cộng thêm chi phí cho xét nghiệm đo mức chì trong máu cho hàng trăm trẻ (10 triệu đồng/ca), sẽ ra số tiền vào khoảng… 60-70 tỷ đồng.

Liệu số tiền bán chì mà làng nghề này thu được từ trước đến nay có bằng con số đó?

Nhiều năm qua, rất nhiều bài báo cảnh báo nhiễm chì trong thực phẩm, dưới đây chỉ là một số ví dụ:

- Nhiều địa phương có ô mai xí muội chứa chì và chất cấm (Sức khỏe Đời sống, 5/7/2012) và Nghệ An: Ô mai, xí muội chứa chì và chất cấm vẫn bán công khai (Sức khỏe Đời sống, 7/7/2012)

- Thận trọng hoa quả sấy khô nhập từ Trung Quốc nhiễm chì (Lao Động 7/1/2014)

- Nhiễm độc chì - cảnh báo nguy hiểm bị bỏ qua (Zing.vn, 12/1/2016)

Y học hiện nay chỉ có thể điều trị thải độc chì khỏi cơ thể, nhưng những tác hại mà chì đã gây ra cho hệ thần kinh là bất khả hồi.

Những đứa trẻ do nhiễm độc chì mà bị ảnh hưởng đến phát triển trí tuệ, thì những thua thiệt của chúng trong tương lai khi bước vào đời liệu có thể quy đổi được thành tiền là bao nhiêu?

Nguồn nước, nguồn không khí, rồi đất trồng trọt trong làng bị nhiễm chì cũng sẽ dẫn đến nông sản của họ bị nhiễm chì. Nhà đất khu vực nhiễm chì chắc sẽ mất giá. Thiệt hại của cả cộng đồng sẽ là bao nhiêu?

Chì có thể gây tác hại đến mọi tế bào, mọi cơ quan trong cơ thể, những tác hại này thường nặng nề hơn ở trẻ em. Nhưng đến nay chưa có bằng chứng nào cho thấy chì có thể gây ra 1 bệnh ung thư cụ thể nào cho con người. Do cơ thể là 1 khổi thống nhất và có liên quan chặt chẽ đến nhau nên nhiễm độc chì có thể gián tiếp gây ra ung thư, qua tác hại của chì tới hệ miễn dịch, các cơ quan thần kinh nội tiết, tủy xương, hệ bạch huyết…

Chúng ta không nên chỉ chú ý vào nước giải khác mà chì có thể vào cơ thể bằng nhiều nguồn: không khí ô nhiễm, các sản phẩm xăng dầu, các loại sơn dân dụng và công nghiệp, nhiều loại thực phẩm, thậm chí cả nước uống, vấn đề là lượng chì được đưa vào trong cơ thể vượt ngưỡng thải độc của cơ thể của con người trong 1 thời gian dài hoặc ngắn để gây ra ngộ độc chì cấp và mãn tính.

Chúng ta cũng ko nên quá lo ngại khi uống 1 lượng nhỏ chì vì cơ thể chúng ta là bộ may thải độc mạnh và tương đối hoàn hảo để có thể đào thải, ngăn ngừa tác hại của chì. Tác hại và ngộ độc chì chỉ xảy ra khi lượng hóa chất này vượt quá khả năng đào thải và thải và thải độc của cơ thể chúng ta.

Biện pháp đầu tiên là chúng ta cần nhận diện nguồn gốc gây ra nhiễm độc chì để xử lý triệt để. Nếu bị nhiễm độc chì ở mức độ thấp thì sau khi chặn đứng nguồn gốc gây nhiễm độc chì (thực phẩm nhiễm chì, sơn có hàm lượng chì cao, bình ắc quy, nguồn nước ô nhiễm chì,...) , cơ thể sẽ dần đào thải chì và hàm lượng chì trong máu sẽ giảm theo thời gian.

Đối với các trường hợp ngộ độc chì nặng, hiện tại có 2 nhóm phương pháp điều trị:

1. Sử dụng các thuốc có khả năng hấp phụ chì và tăng cường đào thải chì qua đường tiết niệu, ví dụ như dimercaptosuccinic acid (DMSA), D-penicillamine (D-penicillamine chưa được Cục quản lý dược và thực phẩm Hoa Kỳ cấp phép sử dụng tại Hoa Kỳ),....

2. Sử dụng Ca2Na2 EDTA (EDTA: ethylenediaminetetraacetic acid) và Dimercaprol để hấp thu chì trong cơ thể. Tuy nhiên, các liệu pháp này cũng không hoàn toàn sữa chữa được các tổn thương do ngộ độc chì ở mức độ nghiêm trọng.

Việc dùng các thuốc điều trị nhiễm độc chì cần được tiến hành bởi các chuyên gia y tế có chuyên môn trong lĩnh vực này bởi vì các thuốc này nếu dùng sai phương pháp có thể làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khoẻ bệnh nhân.